Επισκευή - Αλλαγή Τάστων

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την άνεσή μας κατά την χρήση ενός χορδόφωνου οργάνου και την σωστή τονικότητα, είναι η ταστιέρα. Τα έγχορδα όργανα χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες, ανάλογα με το τονικό σύστημα που προσανατολίζονται να λειτουργήσουν. Η μία κατηγορία αφορά τα ασυγκέραστα όργανα. Σε αυτά, ο εκτελεστής μπορεί να καθορίσει ελεύθερα τα τονικά διαστήματα των κλιμάκων, με την δακτυλοθεσία του κατά το μήκος της ταστιέρας. Παραδείγματα τέτοιων οργάνων είναι το ούτι, το βιολί, η άταστη κιθάρα ή μπάσο, το βιολοντσέλο και το κοντραμπάσο.

Η άλλη κατηγορία, είναι τα συγκερασμένα όργανα. Για τα συγκερασμένα τονικά συστήματα, οι ταστιέρες των μουσικών οργάνων φέρουν δεσμούς, δηλαδή τάστα ή μπερντέδες. Τα τονικά διαστήματα είναι προκαθορισμένα και ηχούν βάση της κατασκευής ή της ρύθμισης του μουσικού οργάνου. Τα συγκερασμένα συστήματα προσφέρουν ευκολία στο παίξιμο του μουσικού οργάνου, είναι αυτά που επικρατούν μεγαλύτερο εύρος της μουσικής κοινότητας, αλλά καθώς βασίζονται σε τονικούς συμβιβασμούς, κάποια διαστήματα είναι θεωρητικά παράφωνα.

Στο δυτικό κόσμο, από τον 19ο αιώνα έχει επικρατήσει το ισοσυγκερασμένο σύστημα, το οποίο επινοήθηκε για το κούρδισμα του πιάνου. Σε αυτό, γίνεται διαμοιρασμός των μουσικών διαστημάτων με γεωμετρικό τρόπο, οπότε με κάποιες αρμονικές αποκλίσεις. Το μουσικό όργανο μπορεί να αποδώσει όλες τις μουσικές κλίμακες, άλλα κάποια διαστήματα έχουν απόκλιση ακόμα και 7-8 Hz από την φυσική τους θέση. Σε αυτό το τονικό σύστημα βασίζονται η κιθάρα, το μπάσο, το μπουζούκι και σχεδόν όλα τα όργανα που φέρουν τάστα. Τα τάστα είναι σταθερά πάνω στην ταστιέρα, χωρίς δυνατότητα μετακίνησης της θέσης τους.

Έρχεται κάποια στιγμή, όπου οι δεσμοί της ταστιέρας έχουν φθαρθεί αρκετά. Το συμπεράνουμε όταν το όργανο έχει αρχίσει να "ταστάρει" τμηματικά, η τονικότητά του να αλλοιώνεται, ή χειρισμοί όπως σηκώματα (bending) χορδών να έχουν αρχίσει να δυσκολεύουν. Τα ίδια προβλήματα, μπορούν να παρουσιαστούν από κάποιο χτύπημα της ταστιέρας, κάποια αποκόλληση τάστου, ή από μία κακής ποιότητας ταστιέρα, όπως συνήθως συναντάμε σε φθηνά όργανα. Ο τεχνικός μας, θα μας προτείνει με ποιους τρόπους μπορούμε να διορθώσουμε αυτά τα προβλήματα. Οι δύο πιο συχνές πρακτικές, είναι το "τρίψιμο" των τάστων ή αλλαγή τους. 

Πραγματοποιείται σε όργανα όπου έχουν αλλοιωθεί τα τάστα, αλλά διαθέτουν ακόμα αρκετό ύψος, ώστε να παραμείνουν λειτουργικά και μετά την κατεργασία τους. Επίσης εφαρμόζεται σε όργανα κυρίως φτηνά, όπου δεν δίνεται η δέουσα προσοχή κατά την κατασκευή του οργάνου. Όταν μας δίνεται η δυνατότητα να εφαρμόσουμε αυτή την τεχνική, την προτιμούμε επειδή είναι πολύ φτηνότερη εργασία από μια ολική αλλαγή. 

Η διαδικασία έχει ως εξής. Αφού γίνει η κατάλληλη ευθυγράμμιση του μάνικα, τα τάστα τρίβονται με τα κατάλληλα εργαλεία για να αποκτήσουν και πάλι την ισοϋψή τους επιπεδότητα. Στην συνέχεια επεξεργάζεται η στέψη των τάστων, δηλαδή επαναφέρουμε την καμπυλότητα στο άνω τμήμα τους. Ακολουθούν διαδοχικά γυαλίσματα.

Πραγματοποιείται συνήθως σε ολόκληρη την ταστιέρα, αλλά δύναται και τμηματικά. Όταν γίνεται αφαίρεση των παλαιών τάστων στο σύνολο της ταστιέρας, μας δίνεται η ευκαιρία να διορθώσουμε και τυχόν ατέλειες στην επιφάνεια του ξύλου της. Όπως υψώματα και αλλοιώσεις που δημιουργούνται από την τριβή των δακτυλισμών ή προυπήρχαν κατασκευαστικά. Η τμηματική αλλαγή τάστων, πραγματοποιείται συνήθως σε όργανα όπου χρησιμοποιούνται κυρίως τα πρώτα τάστα από τον μουσικό, οπότε και η φθορά τους είναι μεγαλύτερη. Πρέπει να δοθεί όμως ιδιαίτερη προσοχή στα νέα τάστα, ώστε να ταιριάζουν με τα υπάρχων πάνω στο όργανο. 

Η διαδικασία της αλλαγής τάστων έχει ως εξής. Πρώτα αφαιρούνται τα φθαρμένα τάστα προσεκτικά για την αποφυγή φθορών στην επιφάνεια του ξύλου. Στην συνέχεια γίνεται καθαρισμός των αυλάκων που θα υποδεχτούν τα νέα, και γίνεται μια πρώτη επεξεργασία των νέων τάστων που θα τοποθετηθούν. Ακολουθεί η τοποθέτησή τους και η τελική κατεργασία τους. Ανάλογα με τον τύπο της ταστιέρας, τον τύπο της ξυλείας, πιθανά περιμετρικά φιλέτα ή παρουσία βερνικιού, οι ώρες εργασίας διαφοροποιούνται. Ανάλογα διαφοροποιείται και το κόστος εργασίας.

Τα όργανα όπου δεν φέρουν τάστα αλλά ορίζει ο εκάστοτε μουσικός την τονικότητα με τους δακτυλισμούς του, μπορούν να παρουσιάσουν αλλοιώσεις στην επιφάνεια της ταστιέρας τους. Η τριβή των δαχτύλων σε συνδυασμό με τον ιδρώτα και την λιπαρότητα του δέρματος αποδομούν το ξύλο και δημιουργούν αυλακώσεις. Επίσης το υπερβολικά ξηρό ή υγρό περιβάλλον και οι ακραίες θερμοκρασίες θα μεταβάλουν γεωμετρία του ξύλου. Με τα κατάλληλα ξυλουργικά εργαλεία, η ταστιέρα επεξεργάζεται και επαναφέρεται σε λειτουργική μορφή.

Οι μπερντέδες είναι μετακινούμενοι δεσμοί, δεμένοι πάνω στον μάνικα του οργάνου. Παλιότερα ήταν από έντερο, στις μέρες μας από πετονιά. Υπάρχουν όργανα που φέρουν μπερντέδες και βασίζονται στο ισοσυγκερασμένο σύστημα, όπως το λαούτο. Εξαιτίας της δυνατότητας μετακίνησης των μπερντέδων, ο μουσικός μπορεί να ορίσει την θέση τους ανισοσυγκερασμένα.

Δηλαδή, να τακτοποιήσει την θέση τους στα διαστήματα της κλίμακας που είναι γραμμένο ένα μουσικό έργο. Αυτό όμως σημαίνει μεγαλύτερη παραφωνία κατά την εκτέλεση ενός έργου γραμμένο σε διαφορετική κλίμακα. Οπότε, για χάρη ευκολίας και της συντομίας, σπάνια οι μουσικοί αλλάζουν την θέση των μπερντέδων στο λαούτο, μένοντας πιστοί στο ισοσυγκερασμένο σύστημα.

Μπερντέδες φέρουν και όργανα τα οποία παρότι φέρουν δεσμούς, τείνουν να είναι ασυγκέραστα. Αυτά είναι το σάζι, η λάφτα, ο ταμπουράς, γενικότερα όργανα που χρησιμοποιούνται στην βυζαντινή, οθωμανική, αραβική και περσική μουσική. Σε αυτά παρεμβάλλεται ένα πλήθος μπερντέδων για να καλύψουν μικροδιαστήματα, τα οποία δεν εμφανίζονται στα δυτικά χρωματικά όργανα. Επιτρέπουν στον μουσικό να εκτελεί όλους τους "δρόμους", τα "μακάμια" και γενικότερα τους ανατολίτικους τρόπους με μια αρμονική ακρίβεια που έχει εγκαταλείψει η δυτική μουσική.

Το υλικό των μπερντέδων είναι το νάιλον. Φθείρονται λόγω πολυμερισμού με την πάροδο του χρόνου, αλλά και των τριβών που δημιουργούνται με τις χορδές. Έρχεται κάποια στιγμή που πρέπει να αντικατασταθούν και να δεθούν καινούριοι πάνω στον μάνικα. Επίσης πρέπει να τοποθετηθούν αρμονικά σωστά, ανάλογα με τις κλίμακες που προορίζεται να παίζει το όργανο. Μια διαδικασία που μπορεί να γίνει με χάρακα, αλλά για μεγαλύτερη ακρίβεια γίνεται με ακουστική ρύθμιση των συχνοτήτων.